ΝΟΜΙΤΣΙ (ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΗ ΣΩΤΗΡΟΣ)

Στο χωριό Νοµιτσί και συγκεκριµένα στον µικρό συνοικισµό Κούµανι (ή Κούµανη) η παρουσία τριών βυζαντινών εκκλησιών σε πολύ µικρή απόσταση τεκµηριώνει την ανθρώπινη δραστηριότητα εκεί κατά τη µεσαιωνική περίοδο. Τα δύο σηµαντικότερα µνηµεία (Άγιοι Ανάργυροι και Μεταµόρφωση Σωτήρος) βρίσκονται πάνω στον κύριο οδικό άξονα, που από την αρχαιότητα συνδέει την Έξω µε τη Μέσα Μάνη.

Η μικρή εκκλησία της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα βρίσκεται στο χωριό Νομιτσί της μεσσηνιακής Μάνης. Ανήκει στον τύπο του απλού σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο και χρονολογείται στο τελευταίο τέταρτο του 11ου αιώνα, αποτελώντας έναν από τους παλαιότερους βυζαντινούς ναούς της περιοχής. Σήμερα λειτουργεί ως κοιμητηριακός ναός του οικισμού. Πρώτοι που περιέγραψαν το μνημείο ήταν οι μελετητές Traquair στις αρχές του αιώνα και o Μegaw το 1932-1933, ενώ συστηματικότερη μελέτη του παρουσίασε ο καθηγητής Νικόλαος Δρανδάκης το 1985. Στο σύνολό του διατηρεί την αρχική του μορφή, χωρίς όμως να λείπουν αυθαίρετες επεμβάσεις, κυρίως στη δυτική και νότια πλευρά.
Ο ναός διακρίνεται για την κομψότητα της κατασκευής του, τον πλούσιο και πρωτότυπο γλυπτό και κεραμικό του διάκοσμο, τις ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του. Aνατολικά απολήγει σε μία τρίπλευρη αψίδα και δύο ημικυκλικές κόγχες των παραβημάτων, ενώ ο οκτάπλευρος τρούλος ανήκει στον τύπο των λεγόμενων ''αθηναϊκών''. Είναι κτισμένος κατά το πλινθοπερίκλειστο σύστημα τοιχοποιίας, με πωρόλιθους, σποραδικά μαρμαρόλιθους, και τεμάχια πλίνθων σε μονή ή διπλή σειρά, χωρίς ιδιαίτερη επιμέλεια. Τα λίγα παράθυρα είναι δίλοβα, πλαισιωμένα με πλίνθινα τόξα, όπως πλίνθινα είναι και τα οδοντωτά γείσα κάτω από τις στέγες. Χαρακτηριστικά είναι τα κεραμοπλαστικά κοσμήματα των εξωτερικών όψεων, όπως γράμματα, ρομβοειδή πλακίδια, φιαλοστόμια και τα τμήματα από εντοιχισμένα γλυπτά. Σε συνδυασμό με την απουσία κρηπίδας, λίθινων γείσων ή πλαισίων σε παράθυρα, ενισχύεται η χρονολόγηση του ναού στην τελευταία εικοσαετία του 11ου αιώνα.
Οι τοιχογραφίες στο εσωτερικό ανήκουν σε δύο φάσεις. Από την παλαιότερη τοιχογράφηση, ίδιας περίπου εποχής με την ανέγερση του ναού, δε διασώζονται πολλά στοιχεία. Η νεότερη φάση χρονολογείται στα μέσα του 16ου αιώνα, εποχή κατά την οποία εντοπίζονται ελάχιστα δείγματα ζωγραφικής στην περιοχή. Στο δυτικό τοίχο, πάνω από τη θύρα, μισοκατεστραμμένη επιγραφή μνημονεύει την ανακαίνιση του ναού από τοπικές οικογένειες. Η εικονογραφία περιλαμβάνει σκηνές από το Δωδεκάορτο και μεμονωμένες μορφές αγίων. Σημαντικά για τη θεματική τους είναι τα γλυπτά επιθήματα των κιόνων που στηρίζουν τον τρούλο, χρονολογημένα τον 11ο αιώνα, όπου εκτός από τα κλασικά μοτίβα του σταυρού και της άκανθας, αποδίδονται σκηνές εμπνευσμένες από μύθους, παραστάσεις κυνηγιού και πάλης ζώων. Το μαρμάρινο τέμπλο του 12ου αιώνα, με την πεταλόμορφη απόληξη της Ωραίας Πύλης αποτελεί ένδειξη πρωτοτυπίας στην τέχνη της τοπικής μαρμαρογλυπτικής.
Βάσει των στοιχείων της αρχιτεκτονικής του, το μνημείο εντάσσεται σε μια ομάδα ναών που χρονολογούνται στην ίδια περίοδο, όπως είναι ο Άγιος Θεόδωρος στη Μπάμπακα και ο Ταξιάρχης Χαρούδας στη λακωνική Μάνη, οι οποίοι αν και δεν μοιράζονται τον ίδιο τύπο, διακρίνονται για τον ίδιο πλούσιο κεραμοπλαστικό διάκοσμο. Αμεσσότερα πάντως σχετίζεται με τον Άγιο Δημήτριο στη θέση Δύο Πηγάδια της Πλάτσας, με τον οποίο παρουσιάζεται ομοιότητα και στον γλυπτό διάκοσμο. Τα πρωτότυπα θέματα των επικράνων εντοπίζονται στον Άγιο Νικόλαο Χαριάς στη λακωνική Μάνη, ενώ ιδιαίτερα σπάνιο για τον ελλαδικό χώρο είναι το πεταλόμορφο τόξο του μαρμάρινου τέμπλου. Οι τοιχογραφίες του δεύτερου στρώματος θυμίζουν τεχνοτροπικά χωρίς να απέχουν χρονικά μεταξύ τους, τον διάκοσμο στο νεότερο καθολικό των Αγίων Θεοδώρων ή Κοίμησης Θεοτόκου στο γειτονικό χωριό του Προαστείου και τη νεότερη φάση στη ζωγραφική του Αγίου Νικολάου στο Καμπινάρι.
Ο ναός της Μεταμόρφωσης του Σωτήρα συνιστά ένα εξαιρετικό παράδειγμα βυζαντινού ναού στο σύνολό του, που εμπλουτίζει τις γνώσεις μας για την τοπική μεσαιωνική αρχιτεκτονική, γλυπτική και ζωγραφική, φωτίζοντας παράλληλα την ιστορία της ευρύτερης περιοχής και κυρίως του οικισμού Νομιτσί, καθώς ανάγει την ίδρυσή του σε μια πρώιμη εποχή.
Συντάκτης

Σοφία Γερμανίδου, αρχαιολόγος
 © Υ.ΠΑΙ.Θ.Π.Α. - Γενική Γραμματεία Πολιτισμού
                                                     ~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~~

Η εκκλησία της Μεταµόρφωσης του Σωτήρος είναι ίσως ένας από τους κοµψότερους βυζαντινούς ναούς της Μεσσηνιακής Μάνης, µε εξαιρετικά φροντισµένη τοιχοποιία και πλούσιο κεραµοπλαστικό διάκοσµο. Πρόκειται για τετρακιόνιο, σταυροειδή, εγγεγραµµένο ναό µε τρούΛλο του τέλους του 12ου αιώνα, στα ανατολικά του οποίου προβάλλουν οι τρεις αψίδες του ιερού βήµατος. Στο εσωτερικό του διακρίνονται τρία στρώµατα ζωγραφικού διακόσµου. Από τις αρχικές τοιχογραφίες διασώζονται ελάχιστα σπαράγµατα. Ο υπόλοιπος ζωγραφικός διάκοσµος ανάγεται στον 16ο  αιώνα, ενώ τµήµατά του έχουν επιζωγραφιστεί σε µεταγενέστερη εποχή. Τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του µνηµείου χρονολογούνται στον 11ο και τον 12ο αιώνα και είναι από τα πιο αξιόλογα έργα λιθοξοϊκής στην ευρύτερη περιοχή της Μάνης.

Γύρισε στη Μάνη κλεμμένο βυζαντινό ανάγλυφο

Κλάπηκε το 1998 από ναό, εντοπίστηκε να έχει πουληθεί από τους Christie’s το 2011 και τελικά ανακτήθηκε από το ελληνικό Δημόσιο. Πριν δύο εβδομάδες επέστρεψε στην Μάνη και προετοιμάζεται η τοποθέτησή του στο αρχικό του σημείο με πανηγυρικό τρόπο.

Όπως αναφέρει η Ελευθερία της Καλαμάτας, επιστράφηκε στον τόπο του, ύστερα από 16 χρόνια, βυζαντινό μαρμάρινο αρχιτεκτονικό μέλος (ελκυστήρας), που είχε κλαπεί από το Ναό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος, της κοινότητας Νομιτσί, του Δήμου Δυτικής Μάνης.

Η κλοπή είχε γίνει γνωστή μετά από τηλεφωνική καταγγελία στις 29 Ιουλίου του 1998 στην τότε αρμόδια για τη Μεσσηνία, 5η Εφορεία Βυζαντινών Αρχαιοτήτων, η οποία αμέσως προέβη σε σήμα προς την Ιντερπόλ.

Το εν λόγω γλυπτό, από μανιάτικο μάρμαρο, διατηρείται ακέραιο και σε εξαιρετική κατάσταση, όπως αναφέρει η σχετική ανακοίνωση. Αποτελεί δομικό στοιχείο του ναού και έχει στη μία πλευρά ανάγλυφο διάκοσμο (δύο λιοντάρια αντιμέτωπα τοποθετημένα στις άκρες, στο μέσο σταυρόσχημο διάτρητο κομβίο και μεταξύ τους τρίφυλλα και ανθέμια). Το μήκος του είναι περίπου 1,40 μ. και χρονολογείται την ίδια εποχή με το ναό, γύρω στο δεύτερο μισό του 11ου αιώνα.

O ελκυστήρας εντοπίστηκε στο Διαδίκτυο το 2011, από το λέκτορα Βυζαντινής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών Γιώργο Πάλλη, σε δημοπρασία του οίκου Christie’s του Λονδίνου, να έχει ήδη πωληθεί έναντι μεγάλου χρηματικού ποσού.

Η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτιστικών Αγαθών του υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με την ελληνική πρεσβεία του Λονδίνου, πέτυχε τον επαναπατρισμό του μαρμάρου στις 30 Μαΐου 2012, το οποίο παραδόθηκε για προσωρινή φύλαξη στο Βυζαντινό και Χριστιανικό Μουσείο Αθηνών. Στις 12 Φεβρουαρίου έγινε με κάθε δυνατή προστασία, η μεταφορά του γλυπτού στον τόπο καταγωγής του, ενώ προγραμματίζεται ο επαναπατρισμός του να προβληθεί στο κοινό της Μεσσηνίας και να έχει πανηγυρικό χαρακτήρα.
https://maniatika.wordpress.com/2014/02/25/%CE%B3%CF%8D%CF%81%CE%B9%CF%83%CE%B5-%CF%83%CF%84%CE%B7-%CE%BC%CE%AC%CE%BD%CE%B7-%CE%BA%CE%BB%CE%B5%CE%BC%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%BF-%CE%B2%CF%85%CE%B6%CE%B1%CE%BD%CF%84%CE%B9%CE%BD%CF%8C-%CE%B1%CE%BD/ 

Η εκκλησία της Μεταµόρφωσης του Σωτήρος είναι ίσως ένας από τους κοµψότερους βυζαντινούς ναούς της Μεσσηνιακής Μάνης, µε εξαιρετικά φροντισµένη τοιχοποιία και πλούσιο κεραµοπλαστικό διάκοσµο. Πρόκειται για τετρακιόνιο, σταυροειδή, εγγεγραµµένο ναό µε τρούΛλο του τέλους του 12ου αιώνα, στα ανατολικά του οποίου προβάλλουν οι τρεις αψίδες του ιερού βήµατος. Στο εσωτερικό του διακρίνονται τρία στρώµατα ζωγραφικού διακόσµου. Από τις αρχικές τοιχογραφίες διασώζονται ελάχιστα σπαράγµατα. Ο υπόλοιπος ζωγραφικός διάκοσµος ανάγεται στον 16ο  αιώνα, ενώ τµήµατά του έχουν επιζωγραφιστεί σε µεταγενέστερη εποχή. Τα αρχιτεκτονικά γλυπτά του µνηµείου χρονολογούνται στον 11ο και τον 12ο αιώνα και είναι από τα πιο αξιόλογα έργα λιθοξοϊκής στην ευρύτερη περιοχή της Μάνης.